Studentom i osobom, które chcą w jak najkrótszym czasie dowiedzieć się: "Na czym polega księgowanie?""Co trzeba wiedzieć żeby szybko nauczyć się rachunkowości?", polecam artykuł z rozdziału XI Po której stronie Wn czy Ma? Najważniejsze zasady księgowania, gdzie znajduje się streszczenie wcześniejszych artykułów. Przedstawiam w nim zasady jakimi musimy się kierować w momencie księgowania i tłumaczę z czego one wynikają. Polecam naukę po kolei wg. Spisu treści. Poruszam również inne tematy. Szczególnie polecam serię artykułów dotyczących OCEM w rozdziale XIII.
Osobom rozpoczynającym naukę rachunkowości polecam artykuł Zasada równowagi bilansowej. Dlaczego aktywa są równe pasywom? oraz artykuł Co to jest zysk?. Tych, którzy mają jakieś problemy ze zrozumieniem: Dlaczego zobowiązania są pasywami i dlaczego należności są aktywami zapraszam do artykułu Zobowiązania, a należności. Gdzie występują w bilansie?

Pionowy podział kont. Przykłady dzielenia i łączenia kont.

pionowy podział kont

Oprócz podziału poziomego w rachunkowości mamy do czynienia z podziałem pionowym kont.

Pionowy podział kont polega na tym, że z konta, które dzielimy, wyodrębniamy określoną część zapisów. Wyodrębnione zapisy przenosimy na inne konto powstałe w wyniku dzielenia.

Takiego podziału dokonujemy:

1.     W przypadku gdy chcemy uzyskać możliwość wprowadzenia tzn. konta korygującego zapis.

albo

2.     W przypadku gdy chcemy uzyskać przejrzystości zapisów.

Ad. 1.

Przykładem takiego podziału jest konto środki trwałe.

Wartość początkowa środka trwałego to wartość wynikająca z jego zakupu.

Każdy środek trwały, znajdujący się na stanie przedsiębiorstwa, posiada swoje własne konto analityczne na którym umieszczona jest jego wartość początkowa:

1.     Środek trwały 1

2.     Środek trwały 2

3.     ……..

……..

……..

……..

……..

n.     Środek trwały n

Suma tych wartości początkowych (zgodnie z zasadami omówionymi w poprzednim rozdziale) jest umieszczona na koncie syntetycznym:

·       Środki trwałe.

Wiemy, że środki trwałe są aktywami. W miarę jak są używane ulegają zużyciu, to znaczy, że tracą na wartości. Wiemy, że zwiększenia aktywów zapisujemy po stronie lewej czyli aktywnej zwanej Wn lub Dt, zaś zmniejszenia po stronie prawej czyli pasywnej, zwanej Ma lub Cr. Tak jest w przypadku wszystkich aktywów, również w przypadku środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Jest tutaj jednak pewna różnica.

Na czym ona polega? Gdy weźmiemy pod uwagę np. wartość gotówki, księgujemy ją na koncie „Kasa”. Na tym jednym koncie księgujemy zarówno zwiększenia jak i zmniejszenia gotówki. To samo dotyczy zapasów, środków pieniężnych na rachunkach i innych aktywów obrotowych. To samo dotyczy również tych aktywów trwałych które nie są ani wartościami niematerialnymi i prawnymi ani środkami trwałymi.

W przypadku środków trwałych (i wartości niematerialnych i prawnych), księgowa wartość ich zużycia nie jest ewidencjonowana na koncie "Środki trwałe" (lub odpowiednio „Wartości niematerialnych i prawnych”), tylko na koncie "Umorzenie".

Mamy więc podział pionowy konta na dwa konta. Zwiększenie wartości środków trwałych księgujemy na koncie „Środki trwałe” oczywiście po stronie Wn (jak każdy wzrost aktywów), a zmniejszenia na drugim koncie „Umorzenie” po stronie Ma (jak każde zmniejszenie aktywów).

Zatem do ewidencji środków trwałych służą dwa konta:

1)     Środki trwałe

2)     Umorzenie.

Na pierwszym z nich umieszczamy sumę wartości początkowej wszystkich środków trwałych, na drugim sumę wartości ich dotychczasowego zmniejszenia, czyli tzn. umorzenie.

Wartość bilansowa środków trwałych jest równa różnicy pomiędzy wartością na koncie "Środki trwałe" i na koncie "Umorzenie".

Do każdego środka trwałego przydzielone są zatem dwa konta analityczne: konto na którym znajduje się jego wartość początkowa po stronie Wn, np. „Środek trwały 1”, i konto na którym znajduje się wartość jego umorzenia np. „Umorzenie Środka trwałego 1”.

Dopiero suma zapisów na tych kontach daje nam wartość zapisu na koncie „Środki Trwałe” i adekwatnie na koncie syntetycznym „Umorzenie”.

Dlaczego tak się dzieje? Co jest przyczyną podziału pionowego tych kont? 

Otóż, wartość umorzenia danego środka trwałego obliczamy jako pewien procent wartości początkowej tego środka trwałego. Procent ten jest zależny od czasu w którym odbywa się zużycie danego środka i jest różny dla różnych środków trwałych.

Zatem w celu policzenia wartości umorzenia na kontach analitycznych musimy wartość początkową każdego środka trwałego mnożyć przez inny współczynnik. Dopiero potem na konto syntetyczne „Umorzenie” piszemy sumę umorzeń wszystkich środków.

Zwróćmy też uwagę, że umorzenie jest naliczane co miesiąc od wartości początkowej tego środka. Ważne jest zatem, żeby była ona nam znana i (jeśli nie ma żadnych ulepszeń, lub jeśli nie zostanie on uszkodzony) niezmienna. Dlatego na koncie analitycznym każdego środka trwałego znajduje się jego wartość początkowa, która zmienia się tylko gdy wprowadzimy ulepszenia, powodujące wzrost jej wartości albo gdyby doszło do jego uszkodzenia, powodującego zmniejszenie jej wartości.

Natomiast odpisy znajdują się na drugim koncie- umorzenie.

Wartość zapisu na koncie "Środki trwałe" zmienia się dopiero w chwili gdy przyjmujemy nowy środek trwały, gdy któryś z nich zostaje polepszony, czy uszkodzony lub gdy któryś ze środków trwałych podlega likwidacji.

Podsumowanie:

Do momentu gdy dany środek trwały jest na stanie,  na koncie analitycznym „Środek trwały n” podawana jest ta sama wartość. Rośnie tylko wartość jego umorzenia (do momentu gdy pokryje ona jego wartość początkową). Wartość bilansowa tego środka trwałego jest równa różnicy jego wartości początkowej i konta korygującego wartość początkową, czyli różnicy pomiędzy wartością na koncie "Środek trwały n" i na koncie "Umorzenie n".

Każdy środek trwały ma swoje odrębne konto analityczne "Środki trwałe" i odrębne konto analityczne "Umorzenie". Zgodnie z zasadą powtarzanego zapisu, suma wartości na kontach analitycznych daje nam wartość na koncie syntetycznym. Dotyczy to zarówno konta "Środki trwałe" jak i konta "Umorzenie".

Konto "Środki trwałe" i konto "Umorzenie" funkcjonują oddzielnie. Dopiero w bilansie znajduje się różnica wartości tych dwóch kont.

Zapis teowy konta środki trwałe i konta korygującego do niego- umorzenie.

 

Na koniec omawiania tego punktu chcę jeszcze raz podkreślić, że podobnie jak środki trwałe amortyzacji podlegają również wartości niematerialne i prawne. Podobnie jak w przypadku środków trwałych, wartość bilansowa wartości niematerialnych i prawnych jest równa różnicy pomiędzy wartościami końcowymi konta "Wartości niematerialne i prawne" oraz "Umorzenie wartości niematerialnych i prawnych".

Ponieważ nie wszyscy czytają te artykuły "po kolei", przypominam też to co pisałam już w artykule Poziomy podział kont. Jak powstają konta analityczne?, że Konta syntetyczne ujęte są w księdze Głównej, a konta analityczne w Księgach Pomocniczych.

Ad. 2.

Takim przykładem jest podział konta wynik finansowy. Zostało ono podzielone na przychody  i koszty wynikające z różnych tytułów oraz zyski i straty nadzwyczajne. (Od roku 2016 operacje związane z działaniami nadzwyczajnymi w większości przedsiębiorstw zapisujemy jako pozostałe przychody lub pozostałe koszty operacyjne- konto zyski i straty nadzwyczajne funkcjonuje tylko w zakładach reasekuracji lub ubezpieczeń społecznych. Można więc stwierdzić, że w większości przedsiębiorstw konto wynik finansowy jest podzielone pionowo na konto przychody i koszty). Dodatkowo w przypadku uzyskania dodatniego zysku konto to jest obciążone podatkiem dochodowym.

Dopiero w trakcie obliczania wyniku finansowego (na koniec danego okresu rozliczeniowego) przenosimy wszystkie przychody i koszty, dotyczące tego okresu, na wynik finansowy.

Porównując poziom poziomy i pionowy kont możemy stwierdzić, że:

  1. W przypadku podziału poziomego konta, podziałowi podlega sam przedmiot konta. Dzielimy go na mniejsze, ściślej określone grupy.
  2. W przypadku podziału  pionowego, podziałowi podlega wartość obrotu konta, nie jego przedmiot. Z pewnym uproszczeniem można stwierdzić, że w tym wypadku wzrost wartości danego konta księgujemy na innym koncie, a jego zmniejszenia na innym (po stronie przeciwnej jak wzrost, co jest oczywiste i wynika z samych zasad zapisywania na kontach księgowych).- Tak na pewno jest w przypadku podziały konta wynik finansowy. Jeśli zaś chodzi o podział pionowy konta środków trwałych, to nie jest to ścisłe stwierdzenie. Po stronie Wn konta "Środki trwałe", księgujemy przyjęcia środków trwałych na stan- czyli faktycznie wzrost ich wartości. Na innym koncie "Umorzenie", po drugiej stronie tego konta, jego odpisy amortyzacyjne- czyli faktycznie zmniejszenia ich wartości. W przypadku jednak gdy zdejmujemy środki trwałe ze stanu, zmniejszamy zarówno ich wartość (na koncie środki trwałe) jak i ich dotychczasowe umorzenie (na koncie umorzenie). Dlatego powyższe stwierdzenie jest pewnym uproszczeniem, które być może pomoże Państwu lepiej zrozumieć to zagadnienie. Dokładniej na temat likwidacji środków trwałych w artykule Jak zaksięgować odpis i likwidację środka trwałego?

Podział konta Wynik finansowy zostanie dokładniej omówiony w następnych artykułach.

Jeżeli mówimy o podziale konta wynik finansowy to należy również stwierdzić, że niezależnie od podziału pionowego, na przychody i koszty, zarówno koszty, jak i przychody są dodatkowo podzielone w poziomie. Dlatego podział tego konta na przychody i koszty nie jest jedynym jego podziałem. Teoria na ten temat znajduje się w innych artykułach: "Na jakie grupy dzielimy przychody? Klasyfikacja przychodów" i "Na jakie grupy dzielimy koszty? Klasyfikacja kosztów."

Inne przykłady dzielenia i łączenia kont

W małej firmie wśród kont syntetycznych może występować  konto zapasy, którego nie musimy dzielić na materiały, towary itd. ale takiego podziału  możemy dokonać. Będzie to podział poziomy, nie pionowy konta.

[Podział poziomy kont zastał dokładnie omówiony w tej samej kategorii artykułów na początku. Podaję link do niego Poziomy podział kont. Jak powstają konta analityczne? .]

Oczywiście (jak pisałam wcześniej) każdy rodzaj zapasu musi być ujęty oddzielnie na osobnym koncie analitycznym, ponieważ to jest nam potrzebne do inwentaryzacji.

Konta możemy również łączyć i tak syntetyczne konto aktywne, którym są rozrachunki z odbiorcami możemy połączyć z syntetycznym kontem pasywnym, którym są rozrachunki z dostawcami. Otrzymujemy w ten sposób konto aktywno- pasywne czyli rozrachunki z kontrahentami. Jest to przykład pionowego łączenia kont.

W trakcie przeksięgowywania na bilans danych z tego konta musimy jednak pamiętać o zasadzie zakazu kompensaty.

Pasywne konto „Rozliczenie należnego VAT” możemy połączyć pionowo z aktywnym kontem „Rozliczenie naliczonego VAT” otrzymując w ten sposób konto „Rozrachunki z tytułu VAT”.

W przypadku tych kont konto „rozrachunki z tytułu VAT” może istnieć obok kont: "Rozliczenie należnego VAT" i "Rozliczenie naliczonego VAT". W  takim wypadku  na koniec okresu rozliczeniowego przeksięgowujemy na nie obroty tych dwóch kont.

Podaje linki do zadań dotyczących podziału konta na środki trwałe i umorzenie: Naliczanie amortyzacji. Wartość bilansowa środków trwałych- zadanie. oraz Naliczanie amortyzacji- zadanie. 

[Osoby, które na tę stronę internetową wchodzą sporadycznie lub przypadkowo informuję, że znajduje się na nim artykuł poświęcony poziomemu podziałowi kont. Podaje link do niego Poziomy podział kont. Jak powstają konta analityczne? . W artykule Z czego wynika potrzeba wprowadzenia kont analitycznych?  wyjaśniam potrzebę wprowadzenia poziomego podziału kont.]

[Zapraszam również do przeczytania innych zagadnień ujętych na tej stronie.  Do każdego artykułu można przejść" poprzez "Spis treści" znajdujący się na tej stronie w lewym górnym rogu. Napisany zostął w postaci linków do tych artykułów. Większość zadań i testy ujęte są osobno. Przycisk do nich znajduje się w górnej części strony.

Zapraszam do korzystania z artykułów "po kolei" (zgodnie ze spisem treści), gdyż uczę  rachunkowości na tej stronie "krok po kroku". Informuję również, że strona cały czas jest jeszcze uzupełniana. Docelowo będzie zawierała kompendium wiedzy potrzebnej do uzyskania dyplomu w zawodzie technika rachunkowości.]